Nikolajevska crkva

Nikolajevska crkva najstarija je poznata pravoslavna bogomolja u Novom Sadu. Kao zadužbina porodice Bogdanov, prvi pisani tragovi ovog prelepog crkvenog zdanja, vode do 1730. godine. 
Na severnoj strani ove crkve nekada se nalazila crkva izgrađena od drveta i to najverovatnije 1692. godine, nakon velike seobe. Crkva je posvećena Svetom ocu Nikolaju, tačnije prenosu moštiju Svetog Nikole, a sagrađena je nešto južnije od nekadašnje crkve od drveta. Današnju crkvu su podigli trgovci braća Bogdanović, inače tada ugledni trgovci iz Petrovaradinskog Šanca (kasnije Novi Sad) od 1726. do 1730. godine. Nikolajevska crkva se čak smatra i mauzolejem porodice Bogdanović. Zna se i da je Nikolajevska crkva osveštena 1730 godine. Crkveno zdanje je oivičeno zgradama sa Trga Marije Trandafil, Nikolajevske i Pašićeve ulice. 

Crkva potiče iz 30-tih godina 18. veka i u narodu je bila poznata dugi niz godina, kao Nedeljkova crkva. Naziv je u narodu dobila po Nedeljku Bogdanoviću, koji je ovu crkvu i podigao. Nikolajevska crkva se ubraja u spomenike kulture nepokretnih kulturnih dobara od izuzetno velikog značaja. Porodica Bogdanov je bila Grčkog porekla i zanimljivo je da su se jednom nedeljno održavale liturgije i to naizmenično na srpskom i grčkom jeziku. Zna se i to da je ova crkva krajem 18. veka bila data na upravljanje, pravoslavnim ruskim i grčkim građanima Novog Sada. Pavle Balta je bio ujedno i poslednji grčki pop, koji je liturgiju držao na grčkom jeziku.

Crkveni hram je bio skoro potpuno uništen u bombardovanju grada Novog Sada 12. juna 1849. godine. Prvobitna unutrašnja dekoracija crkve na žalost, takođe je bila znatno oštećena. Crkva biva zapuštena 1854. godine, zarasta u korov i tada se privremeno pokriva i služi kao vojni magacin. Međutim Marija i Jovan Trandafil, inače poznati novosadski dobrotvori, javljaju se među prvima na poziv za obnove kompletne crkve. Osim obnove crkve, Marija Trandafil je gradu poklonila sadašnju zgradu Matice Srpske, a njena prvobitna namena je bila za sirotinju. Odmah nakon njih na poziv obnove crkvenog hrama, javljaju se i Ananije Dera i Jovan Polit. 

Veliku pomoć u obnovi crkve, pomogla je kao što smo rekli čuvena srpska dobrotvorka Marija Trandafil sa mužem Jovanom. Poznato je da su Marija i njen muž Jovan u ovom prelepom crkvenom zdanju i sahranjeni, kao i njihova prerano preminula deca Sofija i Kosta. Barokni toranj je dodat nakon izgradnje crkve, a kube je inače karakterističan za izgled ruskih crkvi.
Ovaj detalj se vezuje za pomoć koju je Rusija uputila 1852. godine, jer je želela pomoći u obnovi novosadskih crkvi, koje su bile znatno oštećene u bombardovanju 1849. godine. U vlasništvu Marije Trandafil, bile su i kuće u Miletićevoj, Zmaj Jovinoj i Pašićevoj ulici. Svi ovi objekti, kasnije su bili zaveštani novosadskoj crkvenoj pravoslavnoj opštini i Matici srpskoj. Zna se podatak i da je u obnovi Nikolajevske crkve, finansijskim sredstvima učestvovala i porodica Kamber. 

Slike koje su postavljene u obnovljenoj crkvi, pripadaju Živku Petroviću, Dimitriju Petroviću-Kerefeki i Nikoli Dimšiću. Na ikonostasu Pavla Simića, inače đaka Bečke slikarske akademije, može se primetiti značajan uticaj nemačkog nazarenskog slikarstva. Po ruskom uzoru je urađeno malo kube, a na crkvu su postavljena tri krsta. Na spoljnjem zidu sa severne strane, postavljena je nadgrobna ploča novosađanina Simeona Radonjića, koji je umro 1749. godine. Ovo je jedna od prvih ploča na kojoj se po prvi put, pojavljuje i ime Novi Sad.

Na jednoj ploči koja je bila postavljena na zemlji pored crkve, a na kojoj se vide obrisi teksta na kome piše da je tu 1754. godine, sahranjen jedan od ktitora Stojić Bogdanović. Ova ploča je sada postavljena uz zid pored prozora. Nikolajevska crkva je najstarija pravoslavna crkva, a očuvana u postojećem stanju. Zanimljivo je i to da su skoro sve ikone u ovom pravoslavnom hramu, potpisane na grčkom jeziku, jer je u to doba crkva bila data velikoj populaciji novosadskih Grka, takozvanih Cincara. 

Novi Sad je u 18. veku bio grad koji se izuzetno brzo razvijao i bio u naglom usponu za razliku od nekih gradova. Ikonostasi su u novosadskim crkvama pa i u Nikolajevskoj crkvi, bili rađeni izuzetno kvalitetno i uz puno pažnje. Za njihovu izradu uvek su bili angažovani najkvalitetniji majstori, koji su u to vreme mogli izraditi ikonostase vrhunskog kvaliteta. Umetnici su pokušavali progurati ideje nekih majstora za izradu ikonostasa, ali se tim novim idejama protivila pravoslavna crkva. Ikonostasi u Nikolajevskoj crkvi su apsolutno jedinstveni i ne može se pronaći dva identična. Ovi ikonostasi se smatraju i neprocenjivim blagom za srpski narod. 

Nikolajevski hram je u suštini slabo opremljen, bez posebnih ukrasa na zidovima, a belina potpuno ispunjava unutrašnjost crkve. Posebno se lepotom ističe prestona ikona Svetog Nikole, kojem je crkva i posvećena. U oltarskom prostoru iza carskih dveri, sačuvana je i smeštena izuzetno vredna ikona crne malteške Bogorodice. Pretpostavlja se da je ova ikona dar jednog grčkog vernika. Na žalost o istorijatu same crkve ne zna se puno, jer je kompletna dokumentacija izgorela za vreme revolucije 1849. godine. 

Po saznanjima iz drugog testamenta napisanog 1878. godine, udova Marija osniva „Zaveštaj Marije Tradafil hramu Svetog Nikolaja Novom Sadu“. Fondaciju je finansirala prihodom od svoje kuće, koja je bila poznata po nazivu „Sa ikonom“ u Ćurčijskoj ulici. Prema zaveštanju je osnovan i poseban fond za pomoć Nikolajevskoj u Uspenskoj crkvi. Od ovog fonda su izdržavani crkvenjak i jedan pojac, a mislilo se i na popadiju. 

Ova crkva se smatra baroknom građevinom manjih dimenzija, a posebno se na ovom prelepom crkvenom hramu izdvaja zvonik i to nad zapadnim pročeljem. Primetna je i manja kupola, koja se nalazi iznad centralnog dela naosa. Izuzetno je zanimljiva informacija po kojoj se zna da su u ovoj crkvi, krštena deca nadaleko poznatog naučnika Alberta Ajnštajna i naše novosađanke Mileve Marić. Po želji dede Miloša Marića, njegovi unuci Albert i Eduard, inače Švajcarci, kršteni su 20. 09. 1913. godine po pravoslavnom obredu na Malu gospojinu.

Nikolajevska crkva vekovima pleni svojom lepotom, a naročito je prepoznatljiva po pozlaćenim kupolama na samom vrhu crkve. Kupole dizajnom podsećaju na Ruski carski stil i potpuno liče na petrovgradske i kijevske crkve. Nikolajevska crkva je pomalo skrivena od pogleda prolaznika i najmanja je pravoslavna crkva u Novom Sadu. 

Link ka sajtu sa koga je preuzeta fotografija:
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b7/Nikolajevska_crkva.jpg