Zdanje Matice Srpske u Novom Sadu

---

Sada već davne 1826. godine 18. februara, grupa Srba inače trgovaca koja je živela i radila u Pešti, osniva Maticu Srpsku. Njihova osnovna ideja bila je kako se to tada govorilo: „Da se Knjige Srbske rukopisne na svet izdaju i rasprostranjavaju“.

 

Poznato je kako je Matica Srpska sasvim sigurno najuglednija i najstarija naučna institucija kod Srba. Sam naziv simbolično se vezuje za maticu kod pčela kao izvor novog života.

I da navedemo ko su osnivači Matice Srpske:

• Jovan Hadžić
• Petar Rajić
• Gavrilo Bozitovac
• Josif Milovuk
• Jovan Demetrović
• Đorđe Stanković

 

Osnivači Matice Srpske okupili su se kako bi očuvali Srpsku kulturu i tradiciju. Izdavačka delatnost Matice Srpske bila je jedna od najznačajnijih delatnosti, a Letopis Matice Srpske u kontinuitetu izlazi od 1824. godine, a bio je i ostao najstariji književni časopis na svetu. Matica Srpska se iz Budimpešte u Novi Sad seli aprila 1864. godine.

Letopis Matice Srpske najstariji je književni časopis na svetu!!!

Odmah nakon preseljenja u Novi Sad, Matica Srpska se tada smešta u Platoneum u Pašićevoj 6, zatim se premešta u Dunavsku 14 u kuću Đorđa Kosirovića u kojoj je pre toga bila vinarska radnja i u kojoj je tada stanovao Svetozar Miletić.

Uprava Matice Srpske 1869. godine uzima u zakup prostorije Antonija Fernbaha u tadašnjoj Glavnoj ulici (sadašnja Kralja Aleksandra 3). Iste godine uprava odlučuje da kupi kuću Josifa Gilminga u čijoj se blizini nalazila tadašnja Gradska pijaca.

Konačno se Matica Srpska premešta u sedište velikog dobrotvora Marije Trandafil i tu ostaje do današnjih dana. Po projektu poznatog arhitekte Momčila Tapavice ovo prelepo zdanje je izgrađeno 1912. godine, a i danas se nalazi u ulici koja nosi naziv Matica Srpska. Sadašnje sedište se nalazi u ovom prelepom zdanju od 1928. godine u kome je ranije bilo smešteno sirotište.

Zdanje Matice Srpske projektovao je arhitekta Momčilo Tapavica!

I da navedemo i jedan zanimljiv detalj u vezi arhitekte Momčila Tapavice, koji je bio arhitekta ali i uspešan sportista. Zanimljivo je to da je Momčilo Tapavica bio jedini Srbin koji je učestvovao na prvim modernim Olimpijskim igrama u Atini daleke 1896. godine.

Tapavica je na prvim modernim Olimpijskim igrama, kao član ekipe Kraljevine Ugarske tada osvojio bronzanu medalju u tenisu. Treba svakako napomenuti kako u Novom Sadu kod Fakulteta sporta i fizičke kulture, ponosno stoji bista arhitekte i sportiste Momčila Tapavice.

 

Momčilo Tapavica je rođen u Nadalju 1872. godine, a bio je stipendista Matice Srpske. Gimnaziju je završio u Novom Sadu gde je i počeo da se bavi sportom, a studije arhitekture završio je na visokoj tehničkoj školi u Budimpešti. Smatra se da je Momčilo bio izuzetno zanimljiva istorijska ličnost, koja je u našem društvu ostavila dubok trag.

Sedište Matice Srpske se na sadašnjoj lokaciji nalazi od 1928. godine!

Sadašnje zdanje Matice Srpske podignuto je zahvaljujući finansijskim sredstvima zadužbinskog fonda dobrotvorke Marije Trandafil. Nakon drugog svetskog rata izvršena je obimna rekonstrukcija i to po izuzetno kvalitetnom projektnom rešenju arhitekte Milana Marića.

 

Zbog želje za što kvalitetnijim smeštanjem biblioteke, urađeno je dodatno proširenje prostorija zdanja. U zdanju Matice Srpske dobrotvorke Marije Trandafil, danas su smeštene i njene ustanove Galerija Matice Srpske, Izdavački centar Matice Srpske i Biblioteka Matice Srpske.

Prelepo zdanje Matice Srpske mogi nazivaju i palatom, a po svojoj nekadašnjoj a i sadašnjoj nameni, kompoziciji, poziciji i oblikovanju, ova palata ima izuzetno važan urbanističko-arhitektonski značaj, a naravno i kulturno istorijski značaj.

Sadašnje zdanje Matice Srpske izgrađeno je zahvaljujući sredstvima zadužbinskog fonda dobrotvorke Marije Trandafil!

Zdanje poseduje prizemlje i jedan sprat sa dugačkim krilima dužinom ulice Matice Srpske i Trga Marije Trandafil. Poseduje zasečen ugao sa Erkerom na spratu, kao i nešto povučeniju kupolu izuzetno složene arhitektonike.

Zatim slede fasade raščlanjene rizalitimasa trougaonim frontovima, horizontalni kordonski venci, kao i prelepe trapezaste kupole na krovu u njihovim osama. Treba navesti kako posebna arhitektonska rešenja, pripadaju poznom istorizmu.

Posebna pažnja tokom projektovanja i izgradnje, posvećena je obradi i opremi kojom je uređen enterijer. Posebno se može istaći kvalitet zanatsko-umetničke izrade kao i bogatstvo odabranih materijala.

Posebna arhitektonska rešenja zdanja Matice Srpske pripadaju poznom istorizmu!

Osim biblioteke ovo grandizno zdanje poseduje prostrane čitaonice, leksikografsko i rukopisno matično odeljenje i neka druga naučna odeljenja. U sklopu zdanja nalaze se uredništvo Letopisa Matice Srpske, knjižara, antikvarnica i izdavački centar.

U objektu je primetan veliki broj portreta osnivača Matice Srpske, kao i drugih značajnih ličnosti. Ove portrete slikala su poznata imena iz bogate istorije srpskog slikarstva. U Ulici Matice Srpske ispred samog zdanja, postavljeno je 6 bista znamenitih ličnosti, a uz Kalkanski zid u istoimenoj ulici, izgrađen je i savremeni aneks i to po projektu arhitekte Milana Marića. Dodatnoj izgradnji prethodila su zaštitna arheološka istraživanja.

U zdanju Matice Srpske postavljen je veliki broj portreta osnivača!

Objekat je izgrađen u pseudoklascističkom stilu, koji posebno karakterišu uravnotežene i mirne forme uz svedenu ornamentiku. Na samoj fasadi posebno je izražena antička arhitektonska plastika sa natprozornim lukovima uz dekoraciju venaca, kao i timpanoni uzetih iz poznate stroge rimske arhitekture.

Ovo zaista glamurozno zdanje odlikuje monumentalnost, klasična jednostavnost, kao i harmonija detalja i volumena. Arhitektura samog zdanja preuzeta je i pre svega inspirisana otmenim i čistim grčkim formama.

Fasada u nivou prizemlja i krova ofarbana je u žuto-bež bojom, dok je završni fasadni sloj od opeke u nivou prvog sprata u tamno-bež boji. Ploče od golubije plave boje formiran je krov koji čine ploče, a pojedini detalji na krovu formirani su od lima tamno plave boje.

Zdanje Matice Srpske izgrađenu je u pseudoklasicističkom stilu!

Poznato je da je Novi Sad skoro potpuno bio uništen u bombardovanju 11. i 12. juna 1849. godine i da je tada od postojećih 2812 objekata, a da je samom 808 ipak bilo očuvano. Zahvaljujući zajmu iz Beča grad je brzo bio obnovljen, a u pomoć obnovi grada došli su mnoge poznate arhitekte i nakon toga Novi Sad od poluorijentalnog mesta, postaje mala srednjoevropska varoš.

Novi Sad je u celom svetu poznat po veličanstvenoj arhitekturi, a neke od građevina zaslužuju epitet Srpska Atina. Smatra se kako je upravo zahvaljujući Matici Srpskoj i njenom prelepom zdanju, Novi Sad i dobio ovaj epitet.

fotografije: https://sh.wikipedia.org/ javno vlasništvo; Logo FB Matica Srpska