Stan

Veliki broj vas koji čita ovaj tekst, živi u stanovima, kojih najčešće ima u gradovima, ređe u manjim mestima i selima. Da vas neko zaustavi i pita šta je to stan i kako bi ga definisali, da li bi znali odgovor na postavljeno pitanje.

Evo nekoliko zanimljivih informacija u vezi stana. Stan je izdvojen arhitektonski prostor jedne građevine. Osmišljen je kao svakodnevno prebivalište pojedinca, porodice ili grupe ljudi. Građevinski objekat u sklopu koga su izgrađeni stanovi, naziva se stambena zgrada. 

Stanovi prema broju soba mogu biti: garsonjera, jednosoban, dvosoban, trosoban ili stanovi sa više soba. Stan prema tipu vlasništva može biti privatan ili društveni, a korisnici stana mogu biti vlasnici, ali i podstanari.

U periodu klasicizma, stanovi u Mesoamerikanskom gradu Teotihuakanu (Teotihuacan), nisu bili samo standardno sredstvo za stanovanje gradske populacije od 200000 stanovnika, već je to bio i dokaz bogatstva pojedinaca, koji su svojoj porodici mogli stan i da priušte.

Na našim prostorima ekspanzija razvoja gradova, donosi i izgradnju velikog broja stanova. Najčešće su to bili da kažemo tipovi radničkih stanova sa dve sobe, a da bi mogli doći u drugu sobu, morali ste prolaziti kroz prvu. Ovaj raspored prostorija nije bio dobro osmišljen, a svakako je najmanje bio funkcionalan za jednu porodicu sa najmanje dvoje dece. Stanovi ovog tipa možemo reći da su osim u bivšoj državi, bili slične arhitekture i u drugim državama ove regije.

U velikom broju gradova, naglo su počele da se zidaju zgrade izuzetno visoke spratnosti u kojima je bilo izuzetno puno stanova. U vreme krize na ovim prostorima stanari na višljim spratovima, često su imali problem svakodnevnog funkcionisanja, jer su se liftovi kvarili i loše održavali. Zidane su zgrade sa velikim brojem stanova, malim brojem parking mesta, a između zgrada je bilo malo zelenila i dečijih igrališta.

Vremenom je zakon doneo velike promene u građevinarstvu na ovim prostorima, tako da su se zidali stanovi u sklopu zgrada spratnosti do 3-4 sprata. Sve više su se koristili moderni ekološki građevinski materijali i sve se više vodilo računa o energetskoj efikasnosti stanova i kompletnih zgrada.

Prema našim saznanjima, stan kao stambena jedinica, ima sasvim drugačiju definiciju pa i funkciju u nekim drugim delovima sveta. U nekim državama se stambena jedinica zove „stan“, a u drugim „jedinica“. 

Najneobičniji naziv za stambenu jedinicu, pronašli smo u Americi i takvi stanovi se nazivaju „baštenski stanovi“. Prvi objekti sa takozvanim „baštenskim stanovima“ izgrađeni su 1900-tih godina u Njujorku i imali su 5 spratova.  Baštenski stanovi su bili smešteni uglavnom u sklopu prizemlja zgrade te su imali omogućen pogled pa i direktan izlaz na deo placa sa zemljom, ali i izdvojeno mesto za parkiranje svog automobila. Neki stanari su te delove svog dvorišta na koje su imali direktan izlaz uređivali, ali i koristili kao svoje bašte. 

U nekim delovima sveta, reč „stan“ se odnosi na stambenu jedinicu izgrađenu u novoj zgradi. Opet reč stan u nekim drugim delovima sveta, označava renoviranu stambenu jedinicu u starijoj zgradi. Skladišni, industrijski ili komercijalni prostor, renoviran u stambenu jedinicu se naziva „potkrovlje“. Stanovi koji se nalaze na gornjim spratovima zgrade, najčešće se nazivaju Penthaus (Penthouse).