Prvi tramvaji u Novom Sadu

---

Kako tvrde naši stariji sugrađani, dan u Novom Sadu počinjao je zvukom tramvaja. Poznato je da su Novosađani svom prvom tramvaju dali ime „Trčika“, a volele su ga brojne generacije građana Novog Sada. Upravo zahvaljujući ovom prevoznom sredstvu, grad je odisao posebnim šarmom pa i romantikom.

Zbog sve jačeg razvoja Novog Sada i sve većeg broja stanovnika, pojavila se potreba za masovnim prevozom građana. Godine 1868. prave se prvi planovi za transport ljudi u kočijama. Kako je vreme sve više prolazilo, tražilo se adekvatno rešenje za prevoz putnika u gradu. Tada se konačno javlja ideja za izgradnju tramvajskog sistema u Novom Sadu. Struja se u Novom Sadu po prvi put počela proizvoditi i koristiti 1910. godine. 

Prvi tramvaji su Novim Sadom vozili 1911. godine

Šine za prve tramvaje u Novom Sadu, postavljene su u Futoškoj, Ćurčijskoj (danas Pašićevoj) i Temerinskoj ulici 1910. godine. Prvi električni tramvaji Novog Sada, počeli su prevoziti svoje stanovnike 30. septembra 1911. godine. Tramvaji su zamenili tadašnje omnibuse, koje su vukli konji. Kompletan sistem tramvajskog prevoza, posedovao je tada 19 tramvaja, koji su bili proizvedeni u Budimpešti.

Najveći broj tramvaja koji su vozili ulicama Novog Sada, bio je proizveden u Budimpešti u fabrici „Ganz“. Kasnije je u Novi Sad stiglo nekoliko tramvaja proizvedenih u Nemačkoj, a tri su isporučena iz Slavonskog Broda. 

Mnogobrojni Novosađani su ostali začuđeni, kada su videli da ulicama Novog Sada prolaze žuti tramvaji. Međutim brzo su se navikli na novo prevozno sredstvo pa su čak i meštani mnogih okolnih sela dolazili u Novi Sad, samo da bi se provozali sa tramvajem. Za sve tramvajske linije, bila je propisana maksimalna brzina od čitavih 25 kilometara na čas. Na posebnim deonicama gde se kretao veliki broj ljudi, bila je propisana najveća brzina od samo 4 kilometra na sat.

Novi Sad je posedovao tri tramvajske linije Belu, Plavu i Zelenu

Na početku su funkcionisale dve tramvajske linije, a kasnije i treća. Prva linija je bila poznata kao „Bela linija“, koja je prevozila putnike od Futoške kapije do Temerinske ulice. Poznato je da je ova linija, svakodnevno funkcionisala duž Temerinske ulice, pokraj Vladičinog dvora u smeru bolnice i banje. Tu se i završavala prva tramvajska linija, pod nazivom „Bela linija“. Za one koji znaju stare nazive ulica, glavna tramvajska linija se pružala od stare železničke stanice na čijem mestu je sadašnja Limanska pijaca, kroz nekadašnju Petefijevu ulicu, preko Glavnog trga, zatim kroz Gospodsku ulicu, sve do Dunavske ulice i same obale Dunava.

Zanimljivo je da je druga dodatna linija, pod nazivom „Plava linija“, vozila od Kupatila pa sve do Čeneja. Linija broj 3 poznata kao „Zelena linija“, funkcionisala je od bivše železničke stanice (sada deo grada gde je smeštena pošta i Limanska pijaca) pa sve do kraja Dunavske ulice. Linija dalje nije mogla funkcionisati, jer se tada Dunav prostirao sve do samog početka Dunavske ulice. 

Novosađani su se tramvajem 1913. godine u proseku vozili 48 puta.

Broj putnika koji su koristili tramvajski prevoz, sve više je rastao, tako da su statističari koji su pedantno vodili statistiku, zabeležili da su tramvaji 1913. godine, prevezli 1.599.752 putnika i to u gradu, koji je tada brojao 33.000 stanovnika. Izračunato je tako da se svaki stanovnik Novog Sada, tramvajem vozio u proseku 48 puta.

Broj stanovnika Novog Sada nakon prvog svetskog rata, znatno je povećan i nakon 1929. godine je porastao na 56.000. Kada je 1928. godine podignut Most Kraljevića Tomislava (na stubovima koji danas nose Varadinsku dugu), tramvaj je prešao po prvi put Dunav i stigao u Petrovaradin. Tramvaj se od centra ka Petrovaradinu, kretao tek izgrađenim Bulevarom kraljice Marije, koji se danas zove Bulevar Mihajla Pupina. 

Prvu konkurenciju tramvaji dobijaju 1930. godine pojavom prvih autobusa

Tramvaji su prvu konkurenciju dobili u vidu autobusa, koji su se 1930. godine počeli koristiti za prevoz putnika u Novom Sadu. U to vreme su se i u mnogim drugim gradovima u Evropi, počeli koristiti autobuse kao prevozno sredstvo. Grad  Novi Sad je 1930-te godine kupio tri autobusa na naftu, koja su odmah postala ozbiljna konkurencija tramvajima. 

Prilikom bombardovanja 1944. godine za vreme trajanja drugog svetskog rata, potpuno je bila uništena električna centrala, koja je strujom snabdevala električne tramvaje. Napajanje tramvajem strujom, bilo je obezbeđeno pa su tramvaji opet počeli voziti svoje građane 25. maja 1945. godine. Tramvaj broj 13 marke „Ganc“ na kome je bila postavljena tablica sa informacijom da vozi od Temerinskog puta do Futoške pijace, jedini je tada koji je opstao od svih tramvaja koji su saobraćali Novim Sadom.

Novi Sad je početkom drugog svetskog rata posedovao 20 tramvaja

Kada je počeo drugi svetski rat, Novi Sad je u tom trenutku posedovao 20 tramvaja i to uglavnom tramvaje tada prestižne marke „Ganc“. U to vreme je posebnu atrakciju grada, predstavljao motorni uskotračni voz, koji je Novosađane prevozio od grada do i sada poznate gradske plaže na Dunavu pod nazivom „Štrand“. Taj mali voz su Novosađani od milja prozvali „Trčika“.

Brzi razvoj grada doveo je do neizbežne reorganizacije gradskog prevoza, tako da je već 1949. godine  Novi Sad posedovao 19 tramvaja i 15 autobusa. To je ujedno i period, kada počinje sumrak pa i potpuni nestanak novosadskih tramvaja.

Tada je nafta bila jeftina i na žalost, tadašnje gradske vlasti donose odluku da se tramvaji potpuno prestanu koristiti kao prevozno sredstvo. Tramvaj se kao prevozno sredstvo koristio sve do 1958. godine, kada je zbog upotrebe autobusa bio potpuno izbačen iz upotrebe. Tramvaj je sve do 1958. godine škripao glavnim novosadskim sokacima i bio glavno prevozno sredstvo u Novom Sadu. Na žalost od svih tramvaja koji su se koristili za prevoz putnika u Novom Sadu, ostao je samo jedan, koji je u vlasništvu Muzeja grada Novog Sada.

Saobraćaj u kojem su se koristili tramvaji, bio je tehnički znatno zahtevniji, a to znači i skuplji. Kako se u tom trenutku tramvajski prevoz pokazao kao manje isplativ, a samim tim autobuski prevoz isplativijim, jedna za drugom su ukidane tramvajske linije. Tako su tramvajska kola sa brojem 22 krenula iz Dunavske ulice na poslednju vožnju. Poslednji tramvaj je svojom krivudavom trasom otišao ka tadašnjoj železničkoj stanici i na žalost pravo u istoriju.

U Srbiji su samo četiri grada posedovala tramvajske linije. U Beogradu su tramvaji krenuli sa prevozom putnika 1892. godine u Subotici 1897. Novom Sadu 1911. i Nišu 1930. godine. Poznato je da se tramvaji u Beogradu i dalje koriste u Nišu i Novom Sadu tramvaji su prestali da voze 1958. godine, a u Subotici su ukinuti 1974. godine. 

U Novom Sadu su pokrenute inicijative za ponovno uvođenje tramvaja, ali su troškovi kompletnog projekta izuzetno veliki. Ono što je sasvim sigurno to je da se izuzetno veliki broj ispitanih Novosađana (čak 80%) izjasnio za ponovno uvođenje tramvaja u Novi Sad. To znači da bi Novosađani želeli da im opet dan započne zvukom tramvaja.

Link ka sajtu sa koga je korišćena fotografija:
www.gspns.co.rs/istorija