Istorijat naselja Podbara

---

Podbara je smeštena u Almaškom kraju i smatra se jednim od najstarijih delova Novog Sada. Almaški kraj obuhvata delove Podbare i Salajke, a smešten je između Almaške i Saborne crkve. Zna se i da je ovaj kraj još davne 1718. godine, bio naseljen srpskim porodicama iz sela Almaš.

Meštani sela Almaš su odlučili da se u potrazi za boljim životom, pre oko 300 godina isele iz svog sela, koje je bilo smešteno negde oko Srbobrana, Nadalja i Siriga. Ovo mesto je još bilo poznato i po imenu Ajmaš i Aljmaš, a bilo je postavljeno i na tadašnju kartu iz 1716. godine. U ovom mestu je u to vreme živelo samo 20-tak porodica, a samo mesto je bilo smešteno negde između Temerina i Gospođinaca.  

Sve svoje stvari iz kuća, tadašnji meštani su natovarili na zaprežna volovska kola, seljačka kola i konjske samare, doselili se i smestili na periferiju Petrovaradinskog šanca. A onda 1718. godine deo pridošlih formirao svoje naselje, koje je zbog brojnih bara i dobilo naziv Podbara. Dok je drugi deo meštana iz dotadašnjeg sela Almaš, formiralo svoje naselje i nazvalo ga Almaški kraj.

Na početku svog formiranja, naselje Podbara je bio izuzetno siromašan kraj. Tadašnji stanovnici su zbog svojih skromnih finansijskih mogućnosti, pravili porodične kuće od pruća, zidove su formirali od blata, a krov pravili od trske. Kada su se smestili i prilagodili sredini u koju su se doselili, deo žena zajedno sa svojom decom, počinje obrađivati zemlju i baviti se poljoprivredom. Muškarci su u tim aktivnostima pomagali svojim ženama u svojstvu slobodnih seljaka kako su ih nazivali u to vreme, pre svega tokom perioda u kojem nije bilo ratnih dešavanja. Muškarce tog vremena možemo ujedno nazvati i seljacima-graničarima, što u suštini to i jesu bili.

Podunavska vojna granica se 1751. godine ukida i tada mnogi Almašani ostaju bez vojne granice, što je ujedno značilo da ostaju i bez svog vojničkog zanimanja. Tada deo stanovnika odlazi u Titel, kao i u Stare Banovce, mada ipak veći deo tadašnjih stanovnika Podbare ostaje da živi u Almaškom kraju te se počinje baviti ribarstvom, stočarstvom, ratarstvom i povrtarstvom. 

Zanimljivo je da su meštani koji su živeli od Dunavskog mosta ka Sabornoj crkvi u smeru Temerinskog mosta, sebe smatrali gospodom, a Almašane i neke druge stanovnike za paore pa i nižu klasu. Almašane je međutim takav odnos iritirao te su odlučili tadašnjoj novosadskoj gospodi dokazati njihovu ljubav, vrednost pa i odanost svom kraju, tako što su odlučili sagraditi najveću Pravoslavnu (Almašku) crkvu u Novom Sadu. Almaška crkva je ujedno i najveća pravoslavna crkva u Novom Sadu, sagrađena i osvećena 1797. godine, a kompletno završena 1808. godine. 

Na Podbari je smeštena i nova zgrada Matice Srpske, kulturne i književne naučne institucije, koja je osnovana u Pešti 1826. godine. Ulica Zlatne Grede je izgrađena na dugačkoj gredi (uzvišenju), koja je izdignuta iznad okolnog zemljišta. Zanimljivo je da ovu ulicu Dunav nikada nije plavio, baš zbog te takozvane grede pa je zbog toga ulica i dobila naziv Zlatne Grede. Ova ulica poseduje ujedno i najvišu nadmorsku visinu u Novom Sadu. U ovoj ulici se rodio poznati pesnik Jovan Jovanović-Zmaj, a iza Paltoneuma na sadašnjem mestu Zmaj Jovine gimnazije, nalazila se i njegova rodna kuća.

Od svih pijaca u Novom sadu, Riblja pijaca ima najdužu tradiciju postojanja. Na početku negde u 19. Veku, služila je za snabdevanje građana svežom ribom, ali je kasnije promenjena prvobitna namena pa su se osim ribe na ovoj pijaci, počeli prodavati i poljoprivredni proizvodi, meso pa i mešovita roba. 

Tokom revolucije 1848. i 1849. godine, Podbara je kao i veći deo Novog Sada, bila potpuno razorena. Nakon tih dešavanja Podbara se modernizuje i kompletno obnavlja i to od dela oko Dunavske ulice ka Dunavu i tadašnjem kanalu. Zatim naspram strelišta kod Rajine šume pa sve do Širina, inače današnje brodske okretnice na kanalu, prema Temerinskoj ulici pa sve do Pašićeve ulice, koja se spajala sa Dunavskom ulicom. 

 

Na mestu sadašnjih ulica Rajkovićeva, Zemljane ćuprije i Marka Miljanova, prostirala se „Bara četiri krajcare“ koju su tada tako zvali. Ovo ime bara je dobila, jer je svaki vlasnik čamca koji je sa njim ulazio u grad, morao platiti 4 krajcara. Močvarni deo Podbare je nakon 1875. godine pretvoren u pašnjake, a kasnije se na tom mestu formirala i prva industrijska zona u Novom Sadu. Napomenuli smo da je dobar deo Podbare uništen tokom revolucije i iako ovaj deo grada zovemo „starim gradom“, treba reći da svi objekti Podbare koji su starije gradnje, nisu stariji od pomenutih događaja 1848. godine. 

Početkom 20. veka, malo se toga promenilo na Podbari i pred sam rat 1940. godine, probijen je nasip tadašnjeg kanala, tako da je većina ulica oko ulice Marka Miljanova bilo poplavljeno. Nakon rata, šezdestih godina industrijska zona koja se nalazila na Podbari, preseljena je na drugu lokaciju i to sve fabrike sem poznate Nive i Elektroporcelana. Tada se Podbara počinje razvijati po tadašnjem urbanističkom regulativnom planu i na prostoru nekadašnje fabrike svile, poznate „Svilare“, građene su stambene zgrade od 5 pa sve do 12 spratova. Međutim negde 70-tih godina, pokreću se nova gradilišta na Detelinari i Novom Naselju. Tada većina investitora zbog povoljnijih uslova gradnje, premešta svoje nove projekte na te dve nove lokacije i napušta lokaciju Podbare. Zbog ovih promena, tadašnji planirani urbanistički razvoj Podbare se potpuno obustavlja. Od planirane urbanizacije Podbare se tako odustalo, a na žalost je započela indirektno i degradacija ovog dela Novog Sada. Sva značajnija planirana ulaganja od strane gradskih struktura, time su i zaustavljena.

Malo ko zna da je na Podbari živeo od 1873. do 1938. godine Marko Nešić, organizator kulturnog života radnika, kompozitor i esperantista. Marko Nešić je napisao i poznate pesme koje se i dan danas pevaju uz tamburaše, a evo nekih naslova: „Donesi vina krčmarice“, „Đuvegije gde ste da ste“, „Idem kući, a već zora“ i „Žabaljka“. Kažu naši stari da bez Nešićevih pesama „nema pravog teranja kera“.

Navešćemo uz postojeće nazive ulica i nekadašnje nazive ulica na Podbari: Temerinska ulica se zvala „Carski drum“, a Patrijarha Čarnojevića „Srpski sokak“. Almašku ulicu su tadašnji stanovnici Podbare zvali „Almaški sokak“, Gundulićevu ulicu „Čenejski sokak“, Baranjsku „Mišji sokak“, ulicu Marka Nešića „Bara sokak“, Jug Bogdanovu „Rivički sokak“, Miloša Obilića i Petra Kočića „Medeni sokak“, Milana Rakića „Fabrički sokak“, Svetosavsku ulicu „Jazavački sokak“, Tekelijinu i Skerlićevu ulicu „Vrbin sokak“, „Ružin sokak“ i „Dugorep“ i Hadži Svetićevu ulicu „Gušterski sokak“ i „Sedam vođa sokak“. Možda ne bi bilo loše nekom predložiti da se uz postojeće nazive ulica sadašnje Podbare na dodatne, recimo stilizovane table, postave i nekadašnji nazivi, koji će uspomenu na deo istorije ovog dela Novog Sada, ostaviti generacijama koje dolaze.

Link ka sajtu sa koga je korišćena fotografija:
https://sr.wikipedia.org/sr-ec/%D0%90%D0%BB%D0%BC%D0%B0%D1%88%D0%BA%D0%B8_%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%98#/media/File:Novi_sad_map_1745.jpg
https://sr.wikipedia.org/sr-ec/%D0%90%D0%BB%D0%BC%D0%B0%D1%88#/media/File:Ratzenstatt_and_almas_1716_17.jpg