Gradska Biblioteka u Novom Sadu

---

Gradska Biblioteka iz Novog Sada, smeštena je na početku sadašnje Dunavske ulice broj 1 i zadužbina je Anke i Arse Pajevića, inače mecene srpskog naroda i izdavača. Biblioteka je utemeljena na osnovama rada Srpske čitaonice Novosadske. 

Prva Srpska čitaonica svoj rad započinje još pre 150 godina u našem gradu. Nakon opsežnih priprema 23. septembra 1845. godine, održan je sastanak u tadašnjoj zgradi Grčke škole (sadašnja Grškoškolska broj 3).

Na održanom sastanku su dogovorena pravila društva, a izabrana je i tadašnja uprava. Jovan Rajić mlađi, inače tada profesor liceja i poznati pravnik, izabran je za privremenog predsednika. Za potpredsednika je izabran paroh Saborne crkve Platon Jevremović, a za sekretara Radivoje Stratimirović.

Prva Srpska čitaonica svoj rad u Novom sadu započinje pre oko 150 godina!

Po nekim izvorima i dostupnim informacijama, smatra se da se postojanje Srpske čitaonice vezuje, čak i za 1838. i 1839. godinu. Tada je pozorišno društvo pod nazivom „Leteće pozorišno društvo“ organizovalo i održavalo pozorišne predstave u korist Čitaonice. Čak postoji i jedan opis izgleda tadašnje Čitaonice srpske iz 1842. godine.

Gradska biblioteka radi na tradiciji Srpske čitaonice te je zbog toga odabran 23. septembar 1845. Godine kao njen rođendan, jer za to postoje i zvanični dokumenti koji taj datum i potvrđuju. Zahvaljujući dobrovoljnim prilozima uglednih ljudi i građana iz svih srpskih krajeva na balovima koji su u ovu svrhu i organizovani, omogućeno je osnivanje i rad Srpske čitaonice u Novom Sadu.

 

Postoje natpisi u staroj srpskoj štampi u kojima se navodi da su organizovani „Toržestveni balovi“ i da je prvi takav bal održan 14. avgusta 1844. godine na novosadskom strelištu. Cilj ovog bala bio je osnivanje srpske čitaonice, a evo i jednog natpisa: „Mila braća Srbi cvijeće mudrosti, najveće mudrosti i prosvete sabirali, a sa drugom svojom braćom Slovjanima bolje se upoznali moći“.

Zabava je kako se kaže bila čisto srpska, a značajno učešće u zabavi uzela je novosadska srpska omladina, skoro svo srpsko plemstvo Vojvodine, kao i tadašnji engleski konzul iz Beograda.

Čitaonica je dugi niz godina bila sedište kulturnog života Novog Sada!

Osnivanje Čitaonice u Novom sadu, praktično je omogućio drugi bal koji je bio organizovan septembra 1845. godine. Nakon izbora prve uprave Čitaonice, ona 27. septembra te godine i počinje sa radom u tadašnjoj gostionici „Kod Fazana“.

Na mestu nekadašnje gostionice, sada se u Njegoševoj ulici nalazi muzička škola. Tadašnji fond koji je osnovan, posedovao je 1000 knjiga i 2000 forinti, osnivačkom skupu je prisustvovao mitropolit Josif  Rajačić, a pročitana su i imena pokrovitelja i priložnika Čitaonice. Čitaonica je dugo bila sedište kulturnog života, ali i osnivač mnogih ustanova i zavoda. I onda se u njenim prostorijama 17. oktobra 1873. Godine, osniva „Novosadsko srpsko kolo“. 

 

U Čitaonici su se održavali i javni sastanci Srba zanatlija Novosađana, Skupština veslačkog, jahačkog i vatrogasačkog društva, kao i deoničara prve Bačke trgovačke i prometne Banke. Pod zaštitom Čitaonice, srpske devojke u Novom Sadu su organizovale „Devojačko i omladinsko kolo“. Iako je Čitaonica po nazivu bila Srpska, bila je otvorena za sve građane Novog Sada, bez obzira na naciju i veru.

Čitaonica je dala izuzetno veliki doprinos i kod osnivanja ženske čitaonice „Posestrime“. U Čitaonici je bio izuzetno dobro razvijen kulturno-zabavni život, jer su bile često organizovana sela, zabavne večeri pa i besede. 

Čitaonica je bila otvorena za sve građane Novog Sada bez obzira na naciju i veru!

Među ustanovama kulture celog srpskog naroda, Čitaonica je bila posebno cenjena i sebi obezbedila ugledno mesto u gradu. Zbog Čitaonice se 1860-tih godina govorilo da je Novi Sad glavna Srpska varoš, jer u njoj živi 16.000 stanovnika od toga 9000 Srba, a zajedno sa drugim Slovenima 12.000. Novi Sad je u to vreme imao srpsku episkopsku stolicu, književno društvo Maticu, pozorišno društvo, veliku gimnaziju i naravno Čitaonicu. 

Čitaonica u Novom Sadu je bila izuzetno cenjena i imala ugledno mesto u gradu!

Po izbijanju prvog svetskog rata, sva imovina Novosadske Srpske Čitaonice, bila je na žalost uništena. Zbog toga se o njenim aktivistima zna samo iz novinskih zabeleški i tekstova, jer je sva njena imovina bila potpuno uništena. Po oslobođenju i ujedinjenu Vojvodine sa maticom zemljom Srbijom 1918. godine, Čitaonica obnavlja rad naredne 1919. godine. Moralo se sve raditi od samog početka sa nabavkom časopisa, knjiga i svih drugih važnih dokumentovanih materijala.

 

Čitaonica tada što je i razumljivo u oslobođenoj zemlji gubi onu prvobitnu ulogu koja je od samog osnivanja imala. Tokom prve polovine 19. veka, poznato je da su Srbi u Vojvodini bili pod tuđom vlasti. Kako bi se sačuvala duhovnost i tradicija srpskog naroda, traženi su raznorazni načini da se ta duhovnost i tradicija i sačuva. Nekako u to vreme, sve se značajnije pojavljuju kvalitetne srpske knjige, kao i časopisi i novine.

Jednostavno se tada sve više razmišljalo o tome, kako da knjige dođu u što više ruku i da bi ih narod što više čitao. Nacionalni čitaonički pokret u to vreme sve više zahvata Evropu, a samim tim i naše krajeve. Najvažniji zadatak ovog pokreta, bio je „Buđenje nacionalne svesti“. 

Nacionalni čitalački pokret je za zadatak imao „Buđenje nacionalne svesti“

Osnivanje čitaonica u Evropi pa tako i Novom Sadu, narod je dočekao sa radošću. Glavni zadatak je bio da se narod upozna sa književnošću i da se što više pomogne narodnost. Na novo osnovane čitaonice se gledalo, kao na nove Srpske „Hramove prosvete“. Tadašnja omladina koja se sve više obrazovala, bila je posebno obradovana osnovanim čitaonicama.

Čitaonica je tokom drugog svetskog rata od 1941. do 1945. godine, gledala da održi svoj duh i aktivnosti!

Čitaonica čuva svoju samostalnost do 1958. godine, kada dolazi do spajanja sa bibliotekom „Đura Daničić“, reonskim bibliotekama grada, kao i pozajmnim odelenjem Matice Srpske. Od tada biblioteka u Novom Sadu dobija konačan način delovanja i oblik, koji danas ima kao Gradska biblioteka u Novom Sadu.

Novosadska biblioteka je stasala u jednu od najvećih javnih biblioteka pozamjnog tipa u zemlji. Gradska Biblioteka u Novom Sadu, ujedno je i jedna od najvećih u Vojvodini, ali i matična za Južnobački okrug.

 

U gradu i prigradskim naseljima se u njenom sastavu nalazi 26 bibliotečkih ogranaka. Poseduje i dva zasebna fonda: Zavičajna zbirka, kao i Informaciono-referalni centar sa čitaonicom. Trenutno Biblioteka u Novom Sadu raspolaže sa izuzetno bogatim fondom sa preko 500.000 knjižnih jedinica i više od 25.000 korisnika.

tekst: Solis nekretnine
izvor: sajt Gradska Biblioteka Novi Sad
www.gbns.rs
fotografije: Solis