Gradska kuća Novi Sad

---

Gradska kuća u Novom Sadu, monumentalno je magistratsko zdanje. Ovaj objekat je izgrađen po projektu tada poznatog arhitekte Đerđa Molnara, a izgrađena je 1895. godine u neorenesansnom stilu.

Prvi magistrat je bio smešten u iznajmljenoj kući gradskog senatora Petera Ferencija u takozvanoj „Ferencijani“. Ova kuća se nalazila na sadašnjem mestu gde je izgrađena Gradska kuća, kako se tada govorilo na „Glavnom varoškom trgu“. Tadašnji magistrat su često selili od mesta do mesta od Apelacije koja je bila smeštena na sadašnjem mestu robne kuće Bazar, na mestu Svojina u Glavnoj ulici, kao i na mestu Gvozdenog čoveka, koji se nalazio na trgu. 

Između 1873. i 1874. godine, organizovan je jedan interni konkurs za podizanje gradskog zdanja u kome su mogli učestvovati svi projektanti i graditelji u tadašnjoj monarhiji. Odbor za izgradnju nove Varoške kuće (Rathaus Varoshaz), bio je osnovan 1869. godine. Jedan od najvećih građevinskih problema tadašnje gradske vlasti, bila je upravo njena izgradnja. Zanimljivo je da je u Državnom arhivu Budimpešte, bio sačuvan i jedan plan za izgradnju Gradske kuće, a ovaj projekat je uradio varoški inženjer Lazar Urošević. 

Zatim je 1885. godine raspisan i zvaničan javni konkurs, prvi tog tipa na ovim prostorima. Radovi Budimpeštanskih arhitekata su bili i najzapaženiji. Na konkurs je bilo prijavljeno trideset dva rada, ali se komisija nije odlučila ni za jedan prispeli rad. Svi primljeni radovi su bili izloženi u velikoj dvorani starog magistrata u maju mesecu iste godine. Obzirom da komisija nije odabrala nijedan izvođački projekat, odlučili su da pozovu prvu trojicu arhitekata. Zatim je odlučeno da njih trojica, zajedno sa arhitektonskom komisijom, koju je izabrao grad, naprave novi projekat. Komisija ipak nije bila u mogućnosti ponovo organizovati izradu planova zajedno sa učesnicima konkursa i odlučuju da se ipak kao najbolji, izabere Molnarov projekat. Molnaru je predloženo da se na osnovu svih radova, njegov plan malo izmeni i dodatno popravi i prilagodi. Varoški odbor odlučuje u jesen 1885. godine da kompletan posao od izrade projekta do izgradnje, poveri Đerđu Molnaru za tadašnjih 300 Forinti. 

Pre dobijanja statusa slobodnog grada, Petrovaradinski šanac je bio pod takozvanom civilnom i vojnom upravom. Granica između dve uprave, išla je Dunavskom ulicom. Nakon ukidanja Vojne granice, grad dolazi pod civilnu upravu sudaca do 7. decembra 1788. godine i tada grad Novi Sad, dobija i svog prvog gradonačelnika. Dimitrije Bugarski kao dotadašnji senator, bio je ujedno i prvi postavljeni gradonačelnik Novog Sada, a na tu funkciju je bio biran dva puta. Smatra se da je najpoznatiji gradonačelnik Novog Sada, bio Stevan Miletić. Iz današnje zgrade Gradske kuće, našim gradom se upravlja tek nešto više od 100 godina.

Zanimljiva je priča pre same izgradnje, jer je kamen spoticanja bio odabir samog mesta, gde će se Gradska kuća izgraditi. Jedni su hteli da se gradska kuća gradi na takozvanom Hanskom placu (mesto gde se sada nalazi Matica Srpska), dok su drugi želeli da se ona izgradi na glavnom trgu u gradu. Posle izvesnog vremena, pobedila je opcija, kojom je odlučeno da Gradska kuća bude izgrađena na glavnom trgu u Novom Sadu. Poznata je i informacija koja kaže da je Stevan Miletić na sadašnjem mestu, gde se nalazi Gradska kuća, želeo izgraditi Srpsko narodno pozorište.

Gradska kuća je građena u trenutku, kada je gradonačelnik Novog Sada bio Stevan Popović, tada veoma cenjeni advokat. Projekat gradske kuće u Novom Sadu u suštini je kopija gradske kuće u mestu Grac u Austriji. Sama institucija magistrata, stara je onoliko koliko je star i status slobodne kraljevske varoši od 1748. godine. Na izgradnju samog objekta, čekalo se sve do samog prikupljanja potrebnih finansijskih sredstava 1893. godine. Nakon usvajanja kompletnog projekta izuzetno poznatog i u to vreme cenjenog arhitekte Đerđa Molnara, prikupljena su potrebna sredstva i tada se pristupilo i izgradnji Gradske kuće. Zgrada je okrenuta licem prema severoistoku i izlazi na dve ulice. 

 

Kompletno zdanje je završeno je 1895 godine i prelepo renesansno zdanje magistrata sa tornjem, smatrano je tada jednim od najlepših zdanja u Novom Sadu. Samo čelo fasade ima istureni rizalitit sa veoma snažnim stubovima te arkadama u prizemlju. Godine 1907. vatrogasci na prelepi visoki toranj, postavljaju zvono pod nazivom „Matilda“.

Ovim zvonom se obaveštavalo, kada je negde u Novom Sadu izbio požar. Fasada ove palate poseduje predivne alegorijske figure grčkih boginja. Ove skulpture je izradio Julije Anika, tada poznati i priznati vajar. Slikar Pavle Ružička je u svečanoj sali na prvom spratu, postavio obeležja zanata, trgovine i radinosti. Sadašnja Gradska kuća je podignuta u takozvanom kitnjastom stilu eklekticizma.

Ovaj projekat je na svoj način odražavao razmišljanje i uopšte stanje duha građana Novog Sada u to vreme.Zbog svog prepoznatljivog i poznatog stila, ovaj objekat ima veliku sličnost sa upravnim gradskim zgradama, koje su bile građene širom Austrougarske monarhije u drugoj polovini 19. veka. Gradska kuća svojim izgledom izuzetno liči na gradsku kuću u gradu Grac u Austriji. 

Prva skupštinska sednica u novoj palati, održana je 3. januara 1895. godine. U ovoj sali su se održavali i čuveni novosadski balovi, ali na žalost u sadašnjem vremenu, prelepih balova više nema. Nema više ni zvona „Matilda“, koje je pretopljeno tokom rata. Kada je već bio u poznim godinama, Molnar je dobio zadatak da svoj započeti, predivan projekat katoličke crkve, dovrši do kraja. Molnar je rođen 1829. godine u Budimpešti, a tu je i završio graditeljski zanat.

Kasnije postaje baumajster, a u Novi Sad dolazi odmah nakon bombardovanja, jer je želeo učestvovati u velikoj obnovi grada 1850. godine. Ovaj poznati arhitekta 1850. godine kao građanin Novog Sada, gradi svoju kuću na Trifkovićevom trgu i ta kuća i danas postoji. Molnar je izgradio mnoge značajne objekte u Novom Sadu i to poput Reformatorske crkve u Šafarikovoj ulici od 1867. do 1871. gradio je bolnicu, prvu zgradu Srpskog narodnog pozorišta, kao i građansku dvoranu.

Poznato je da je Molnar bio i suvlasnik fabrike za proizvodnju građevinskih materijala, ali i predsednik novosadskog udruženja zanatlija.

Mada je sasvim sigurno da sećanja na dešavanja tokom duge istorije ovog prelepog objekta, kao i lepota samog zdanja i danas privlače pažnju mnogih. Najmonumentalnija građevina u Novom Sadu pored katoličke crkve, zasigurno je gradska kuća izgrađena krajem 19. veka. Na bronzanoj tabli, koja je postavljena na ulazu u gradsku kuću, ispisani su gradovi pobratimi Novog Sada sa kojima se godina ostvaruje kulturna i privredna saradnja.

Gradovi pobratimi Novog Sada su: Modena iz Italije, Dortmund iz Nemačke, Čengčun iz Kine, Budva iz Crne Gore te Norvič iz Norveške. Novi Sad je do sada imao 58 gradonačelnika, a neki su bili birani na mesto gradonačelnika i više puta.  

Link ka sajtu odakle je korišćena fotografija:
https://de.wikipedia.org/wiki/Grazer_Rathaus