Saborna crkva Svetog Đorđa u Novom Sadu

---

Saborna crkva Svetog Đorđa nalazi se u Pašićevoj ulici broj 4, jednoj od najstarijih ulica u Novom Sadu. Smatra se najznačajnijim pravoslavnim hramom u Novom Sadu, a ujedno predstavlja i glavnu episkopsku crkvu u Bačkoj. 

Ovo je Saborni hram sa jednobrodnom građevinom i sa tročlanom oltarskom apsidom i visokim novobaroknim zvonikom, koji je smešten na zapadnom pročelju. Ova Saborna crkva prvi put se pominje kao manji hram daleke 1720. godine, a 1734. godine je stari hram zamenjen potpuno novim i koji je najverovatnije građen od opeke. Tadašnji hram je bio građen u baroknom stilu za vreme vladavine Marije Terezije, a pod patrijarhom Arsenijem IV Jovanovićem i episkopom Visarionom Pavlovićem.

Crkva je vremenom propadala te je krajem 19. veka donešena odluka o njenoj novoj, kompletnoj sanaciji i obnovi. Ova crkva se nalazi odmah na samom početku Pašićeve ulice i odmah kraj Vladičinog dvora. Saborna crkva Sveti Đorđe je 1849. godine stradala u velikoj Buni. 

Saborna crkva se kao manji hram prvi put spominje 1720. godine!

Iz nekih sačuvanih dokumenata se vidi da je prva obnova Saborne crkve rađena od 1851. godine do 1853. Zatim je po projektu Gustava Šaibe podignut novi toranj, a na brodu hrama su otvorena nova dva prozora. Crkva se inače obnavljala po projektu Mihajla Harminca tada poznatog preduzimača i arhitekte iz Budimpešte. Za potrebe crkve u Budimpešti se izrađuju dva nova zvona koja su bila ugrađena u novi visoki zvonik.

 

U drugoj obnovi koja je rađena na Sabornom hramu u unutrašnjosti hrama zbog lepšeg izgleda enterijera, postavljen je novi mobilijar, takozvane zidne kompozicije koju je naslikao poznati umetnik Stevan Aleksić, jedan od najznačajnijih srpskih slikara krajem 19. i početkom 20. veka. Čuvenu rezbarenu drvenu konstrukciju, proizvela je „Retej i Benadek“, tada poznata radionica na širim prostorima. 

Saborna crkva Svetog Đorđa se smatra najznačajnijim pravoslavnim hramom u Novom Sadu!

Saborna crkva je nepokretno kulturno dobro i spomenik kulture od izuzetno velikog značaja. U porti crkve je postavljen Bogojavljenski krst od ružičastog mermera, verovatno i najstariji sačuvani spomenik Novog Sada. Smatra se kako je krst pravi primer klasicističke skulpture iz XVIII veka, austrijske varijante Luja XVI i da je to prvi spomenik ovog tipa na našim prostorima.

 

Bogojavljenski krst je trajno postavljen 1957. godine u portu Saborne crkve, a prvobitno je bio postavljen na uglu Lebarskog i Magazinskog sokaka, Zmaj Jovine i Miletićeve ulice, kod nekadašnjeg zdenca Save Vukovića, kod tada prelepo dekorisanog bunara na ondašnjoj pijaci. Dobrotvorka Marija Trandafil je krst obnovila 1867. godine, a krst je kasnije premešten ispred Vladičanskog dvora, jer su kroz ulicu Save Vukovića 1910. godine postavljene tramvajske šine i redovno je saobraćao tramvaj.

Bogojavljenski krst se smatra najstarijim sačuvanim spomenikom Novog Sada!

Zanimljivo je to da postoje saznanja kako je prvi ikonostas za vreme prve obnove od 1815. do 1888. Godine, izradio slikar Jovan Kljajić. Nakon Kljajića, rad na ikonostasu je nastavio jedan od najvećih i najpoznatijih srpskih slikara i predstavnik akademskog realizma Paja Jovanović. On je u samoj crkvi verovatno i najviše radio na samim ikonama.

On je uradio ukupno trideset tri ikone na ikonostasu, istorijske slike iznad obe pevnice „Sveti Sava miri zavađenu braću Vukana i Stefana“ i „Krunisanje Stefana Prvovenčanog“. Jovanović je još radio i zidnu ornamentiku, kao i dve velike ikone na tronovima, arhijerejski sa desne strane i bogorodični sa leve strane. 

 

Unutrašnjost Saborne crkve Sveti Đorđe, ukrašena je predivnim vitražima, koji doprinose posebnom vizuelnom doživljaju raskoši. Uređenost unutrašnjosti Sabornog hrama, svakako svedoči o bogatstvu celokupne zajednice, koja je ovaj hram izgradila. Prelepe vitraže u ovoj crkvi, radio je po svojim nacrtima Imre Zseler iz Budimpešte. 

Saborna crkva se kao hram pominje 1720. godine!

Svoj sadašnji savremeni izgled, dobija za vreme vladike Mitrofana Šefića u velikoj obnovi koja je rađena početkom 20. veka, tačnije 1905. godine. Pored same Saborne crkve, nalazi se poznata zgrada „Platoneum“ u kojoj su nekada davno bile smeštene brojne institucije tog vremena. U ovoj zgradi bilo je smešteno sedište Srpske Čitaonice, sedište Eparhije Bačke, Matica Srpska i druga muška gimnazija, mada i druge institucije tog vremena. Ova zgrada koje se nalazi odmah kraj Saborne crkve, izgrađena je 1770. godine, a njen vlasnik je od 1861. godine bio Plataon Atanacković.   

Treba napomenuti da Saborna crkva Svetog Đorđa ima i svoj crkveni hor, koji je sastavljen od mladih različitih profesija. Oni su okupljeni oko osnovne ideje očuvanja tradicije horskog višeglasnog pevanja na bogosluženjima. Hor poseduje kontinuitet liturgijskog pevanja, koji je omogućio razvoj i napredovanje crkvenog hora. Hor neguje svetovni repertoar, sarađuje sa brojnim kulturnim ustanovama i društvima te na taj način neguje i razvija istinite vrednosti našeg kulturnog nasleđa. 

 

Sveti Đorđe-Velikomučenik se poštuje kako u istočnom tako i u zapadnom hrišćanstvu. Sveti Đorđe je 494. godine proglašen za sveca, a u hrišćanskoj ikonografiji se prikazuje još od 7. veka, kao vojnik bez konja u stojećem stavu sa mačem ili kopljem u desnoj ruci. A negde od 9. veka se pojavljuje na još jednom prikazu u vojvodskom odelu, kako sedi na konju i kopljem ubija aždaju.

Pored njega se na tom prikazu vidi i ženska osoba za koju se pretpostavlja da je carica Aleksandra. Pretpostavka je da na tom prikazu carica Aleksandra simbolizuje ranu hrišćansku crkvu, a da ubijena aždaja predstavlja i simbolizuje mnogoboštvo. 

Po predanju u jednoj legedni je napisano, kako je u jezeru u blizini grada Lida živeo izuzetno velik zmaj. U toj legendi se kaže kako je zmaj zadavao velike probleme građanima susednog mesta Virita. Zmaj je po ovom predanju često izlazio iz jezera te proždirao stanovnike ovog mesta. Deca iz ovog sela u svaki dan bila žrtvovana kako bi smirili zmaja i u trenutku kada je za obred žrtvovanja bila spremna ćerka vladara tog kraja, iznenada se pojavio Sveti Đorđe jašući na konju. Sveti Đorđe je pojurio na konju za aždajom i probio joj čeljust kopljem. Tog trenutka vladar i svi meštani primaju hrišćanstvo, a u gradu je ubrzo izgrađena crkva posvećena presvetoj Bogorodici i Svetom Georgiju.

Poznato je da je legenda o Svetom Đorđu često korišćena, kao motiv za brojna umetnička dela. U zavisnosti od datuma proslavljanja u pravoslavnom ikonopisu, postoji nekoliko verzija ikonopisanja Svetog Đorđa. Sve verzije imaju svoje zajedničke imenitelje, mada je najpoznatiji Rafaelov prikaz.

fotografije: Solis nekretnine