Istorijat Petrovaradina

---

Može se reći da je istorija Petrovaradina uglavnom povezana sa istorijom Petrovaradinske tvrđave, ali i Novog Sada, kao i Sremskih Karlovaca. Petrovaradin je za vreme habsburške vlasti tokom 18. veka, postao sedište Petrovaradinske regimente.

Početkom 1783. godine na mestu sadašnjeg Petrovaradina, bila je smeštena generalna komanda za kompletnu sremsko-slavonsku granicu. Poznato je da Petrovaradin još nazivaju i „Gibraltar na Dunavu“, a tvrđava je uvek jedna od prvih asocijacija. Tvrđava je građena po takozvanom Vobanovom sistemu, tada najsavremenijim dostignućem fortifikacijske škole u tom vremenu.

Petrovaradin je povezan sa istorijom Petrovaradinske tvrđave!

Petrovaradin poseduje izuzetno bogatu istoriju i zanimljivo je da ima više istorijskih podataka nego Novi Sad. Na prostoru ovog gradića, postojalo je paleolitsko naselje i to u vremenu od 45 do 50 hiljada godina pre nove ere. Prvo stalno naseljavanje ovog mesta, započeto je od približno 4500 godina pre nove ere.

 

Skoro svim narodima koji su živeli na ovim prostorima, bila je uvek izuzetno zanimljiva Petrovaradinska stena koja se izdizala iznad Dunava. Smatra se kako su Kelti u periodu oko 4. veka pre nove ere, izgradili na ovom prostoru prvo zemljano naselje. Za Rimljane je Petrovaradin smatran izuzetno važnim strateškim položajem i iako je kasnije nastupilo vreme velikih sukoba i razaranja, Petrovaradin je uvek opstajao.

Na prostoru Petrovaradina još pre 45.000 godina postojalo je paleolitsko naselje!

Zanimljivo je kako se prema jednoj legendi smatra da su mačke čuvari ovog mesta, ali i da je Petrovaradinska tvrđava opstala zahvaljujući mačkama. Prema jednom narodnom verovanju, smatra se da mačke imaju 9 života. I upravo zbog tog verovanja, majstori koji su zidali tvrđavu u temelje tvrđave su ugrađivali žive mačke, jer su verovali da će zbog toga tvrđava biti čvrsta i da će vekovima opstati.

Zna se da Turci i nakon dvadeset tri dana neprekidne opsade tvrđave 1694. godine, tvrđavu nisu uspeli da osvoje. Može se reći da je možda i najveća bitka u austrijsko-turskom ratu avgusta 1716. godine, odigrana upravo na ovom prostoru. Petrovaradinska tvrđava nije osvojena čak ni tokom Mađarske revolucije.

Smatra se da su mačke čuvari Petrovaradinske tvrđave!

Zbog velike seobe naroda kao i perioda česte nestabilnosti na ovom prostoru su živeli brojni narodi: Huni, Gepidi, Avari, Ostrogoti, Langobardi, Bugari i Franci. Na području Petrovaradina, često su vođene velike borbe, a za preuzimanje vlasti bili su zainteresovani Mađari i Vizantija. Konačno negde krajem 12. veka, Petrovaradin je postao sastavni deo srednjovekovne Ugarske.

Za tadašnje stanovništvo Petrovaradina, najveću opasnost predstavljale su Osmanlije. Turci su nakon osvojenog Beograda, tokom napada na Ugarsku i Beč osvojili 1526. godine i Petrovaradin. Tokom Turske vlasti Petrovaradina koja je trajala čak 161 godinu, ovaj grad je imao status sedišta nahije.

 

U Petrovaradinu postoji i poznata Špilerova kuća, koju su 1693. godine, još krajem 17. veka izgradili Jezuiti. Može se reći kako je ova kuća pravi dragulj vojvođanske kulturne baštine. Zanimljivo je da ova kuća i danas postoji u izvornom obliku i da se smatra baroknim izdanjem. Porodica Špiler je u ovoj prelepoj kući, koja je na žalost sada u lošem stanju, živela između dva svetska rata.

Ova kuća je ovoj poznatoj porodici najverovatnije koristila kao letnjikovac, a neka ispitivanja ukazuju na to da je ova kuća imala i funkciju škole. Kuću odlikuje jednostavna spoljašnjost na prozorima su postavljene rešetke, a na krov je postavljen crep. Jezuite je u Petrovaradin doveo grof Leopold i oni su na ovom području ostali sve do 1773. godine, kada je ovaj monaški red zabranjen.

U Petrovaradinu su živeli Huni, Gepidi, Avari, Ostrogoti, Langobardi, Bugari i Franci!

Ispod Petrovaradinske tvrđave i danas postoji tunel koji je izgrađen daleke 1883. godine, a korišćen je za prolaz vozova koji su saobraćali preko mosta Franca Jožefa. Može se napomenuti kako je sadašnja zgrada Lovotursa u Petrovaradinu značajan deo industrijskog nasleđa, jer se zna da je to bila nekadašnja železnička stanica.

Crkva Svetog Pavla svojom arhitekturom ukazuje na značajne promene tokom istorije i promenu država na teritoriji Petrovaradina, koji se razvijao od 18. veka sve do danas. U Petrovaradinu postoji i dvospratna barokna zgrada Svetog Jurja, koja poseduje kip Svetog Ignacija. Ispod gornje tvrđave na putu ka Sremskoj Kamenici, nalazi se poznati Provijantski magacin.

 

Nadaleko poznata Beogradska kapija, neizostavni je prelep detalj Petrovaradina. Sagrađena je 1753. godine, fortifikacionog je karaktera i sasvim sigurno, jedna od najlepših klasicističkih kapija Podgrađa. Kapija je nosila ime princa Eugena Savojskog, koji je uspeo baš u samom Petrovaradinu zaustaviti prodor Turaka.

Ispod Petrovaradinske tvrđave i danas postoji tunel koji je izgrađen 1883. godine!

Kuća na kojoj je primetna zelena fasada sa prelepom ugaonom kulom, nekadašnje je zdanje barokne arhitekture. Ovaj objekat od istorijskog značaja, nekada davno bio je magistrat i nekadašnje sedište gradske administracije i gradske većnice.

Najlepša privatna barokna građevina u Petrovaradinu, rodna je kuća Josipa Bana-Jelačića sagrađena 1745. godine. Ban Jelačić je bio jedan od najpoznatijih hrvatskih banova i austrijski feldmaršal. U Petrovaradinu postoji aktivno „Hrvatsko kulturno prosvjetno društvo „Jelačić“. Pravim blagom smatraju se stepenice koje vode od podnožja kraj samostana Svetog Jurja ka Gornjoj tvrđavi. Stepenice poseduju 214 stepenica i dugačke su 150 metara.

Rodna kuća Bana Jelačića, najlepša je barokna građevina u Petrovaradinu!

Malo je poznat Đildo Pesapane, koji je rizikujući svoj život spasao Petrovaradinsku tvrđavu od uništenja u drugom svetskom ratu. Nemačka vojska se povlačila 1944. godine sa Balkana, a osim uništenja mnogih mostova i vojnih postrojenja, plan je bio podići u vazduh kompletnu tvrđavu. Ispod tvrđave je bilo postavljeno čak 30 vagaona eksploziva, a namera Nemaca bila je da se uništi tunel i železnički most. Most je podignut u vazduh, ali je zato zahvaljujući Pesapaneu, Petrovaradinska tvrđava ostala netaknuta. Pesapane je posle rata živeo u petrovaradinu i čak imao ćerku Mariju Nikolić, kasnije se razveo i prešao da živi u Erdevik.

 

Petrovaradin je zapravo deo urbanog Novog Sada, a tvrđava je kompletno demilitarizovana i stavljena pod zaštitu države. Pojedina mesta u okolini Petrovaradina poput Tatarskog brda i Alibegovca, svoje nazive su dobili po bitkama koje su vođene na prostoru Petrovaradina.

I dalje postoji mišljenje da ispod Dunava između Novog Sada i Petrovaradina, još postoji tunel koji ih povezuje. Zvanične potvrde nema i jedino se zna da se mapa tvrđave čuva u Beču, ali se do nje navodno ne može doći radi uvida.

Sasvim sigurno najprepoznatljiviji deo Petrovaradina i same tvrđave je nadaleko poznata sahat kula. Sat i dalje besprekorno radi, zahvaljujući čoveku koji uz puno ljubavi sa svojom porodicom održava ispravnost mehanizma. Treba napomenuti kako je ovo jedini sat na svetu gde mala skazaljka pokazuje minute, a velika sate jer je lađarima bilo važnije da sa svojih brodova pogledaju sat i saznaju koliko je sati a ne minuta.

fotografije: „Solis“ ; Pixabay