Ambar je privredna zgrada u dvorištu

---

Sigurno u nekim razgovorima a naročito u seoskoj sredini, čujete priče o ambarima, čardacima i kotobanjama. Ovaj tip privrednih zgrada, nekada je bio ponos i dika svakog seoskog domaćinstva, ali ih na žalost u sadašnje vreme ima sve manje sačuvanih i očuvanih.

Prvi tip ambara izgrađen je krajem 2. veka pre nove ere u Rimu, a postojao je čak i prvi javni ambar pod nazivom Horreum, koji je 123. godine pre nove ere izgradio tribun Gaj Grak. Svako mesto u rimskom carstvu u kome se skladištila i čuvala roba nazivan je Horeum, a često je ova reč korišćena i za podrume koji su nazivani „Horrea Subterranea“, a zanimljivo je da su u tim podrumima čuvana čak i umetnička dela, ponekad i knjige. Neki od horeuma su korišćeni i kao banke, ali najvažnije Horee tog vremena korišćene su za skladištenje žitarica pa čak i maslinovog ulja.

Neverovatne količine hrane trošene su za vreme rimskog carstva i zbog toga je u ono vreme izgrađeno oko 300 horea. Najveće su posedovale neverovatnih 21.000 kvadratnih metara i kada je preminuo car Septimije u ovim skladištima otkrivena je količina hrane, koja bi bila dovoljna da se narednih sedam godina hrani milionsko stanovništvo Rima.

Prvi tip javnih skladišta sličnih ambarima izgrađen je 123. godine pre nove ere u Rimu!

Severozapad iberijskog poluostrva sa Galicijom i Asturijom, kao i deo Portugala, bio je prostor poznate žitnica tog vremena. Prostori u Rimu koji su korišćeni za skladištenje žitarica bili su građeni uglavnom od cigle, dok su na prostoru Galcije, Asturije i delu Portugala građeni od cigle ali i drveta.

Ovaj tip ambara bio je izdignut iznad zemlje i postavljan na stubove, kako bi se izbegao ulazak glodara do žitarica, a postojali su i prorezi u zidovima koji su omogućavali strujanje vazduha.  Bilo je više naziva na mnogim jezicima tog vremena za skladišta žitarica, ali po nama najsličniji nazivu Ambar, bio je naziv „Aberriak“ na baskijskom jeziku.

Interesantno je kako je briga od požara bila glavna preokupacija tokom projektovanja i izgradnje ambara onog vremena. Horee su uvek posedovale debljinu zidova od čak 1 metra kako bi verovatnoća požara bila što manja, dok su visoko na zidove postavljani uski prozori da bi bila onemogućena eventualna krađa.

Severozapadni deo iberijskog poluostrva sa Galicijom i Asturijom bio je poznat kao velika žitnica!

Poznat je najstariji pisani dokument iz 13. veka, koji sadrži sliku na kojoj se vide tri pravougaona horea u gotičkom stilu. U delu sadašnje kraljevine Asturije sačuvana su ova skladišta žitarica koja potiču još iz 15. veka. Zna se kako u ovom delu Španije ima čak oko 18.000 horea i panera, neke su u dobrom stanju, ali na žalost i neke u veoma lošem stanju. U poslednje vreme je na sreću ipak sve više zainteresovanih, koji ove istorijske građevine  redovno održavaju i čuvaju.

Velike žitnice onog vremena prostirale su se u regiji Atlanske Evrope i to severozapadno od Skandinavije, Francuske, Britanskih ostrva i Pirinejskog poluostrva. Svaka regija imala je svoj naziv za ambare: „Espigueiros“ u Portugalu u Švajcarskom Value „Raccard“, „Rascard“ u dolini Aosta u Italiji, „Stabbur“ u Norveškoj, „Harbre“ u Švedskoj, „Barns“ u Engleskoj, „Serender“ u Turskoj i „Ambar“ u našim krajevima.

Najstariji pisani dokument sa fotografijom ambara datira iz 13. veka!

Negde u drugoj polovini 18. veka ubrzano se razvija poljoprivreda, a samim tim su nastali i značajni viškovi proizvoda koje je negde trebalo smestiti i čuvati duži vremenski period. I tada započinje izgradnje većeg broja pomoćnih ekonomskih zgrada (Ambara) u kojima su se skladištili i čuvali plodovi žitarica, a u kotobanjama se uglavnom skladištio kukuruz u klipu.

Pomoćni ekonomski objekti su na samom početku građenja bili manjih dimenzija i gradili su ih kako smo naveli sami domaćini. Imućnije porodice su naravno posao projektovanja i izgradnje tih ekonomskih objekata prepustile majstorima koje su iznajmljivali.

Posebno je zanimljiv i poznat na ovim prostorima ambar porodice Galečić, koji je u Golubincima 1913. godine izgradio Petar Dešić, jedan od najkvalitetnijih i najpoznatijih tesara tog vremena. Ambar se naslanja na kotobanju, pročelje je izgrađeno u baroknom stilu na fasadi su primetne niše sa specifičnim lukom. Polustubovi su formirani u kružnom obliku sa postojećim vertikalnim usecima, a na samom vrhu postavljen je korintski kapitel. Skupština Republike Srbije je kotobanju ove porodice proglasio 1990-te godine kulturnim dobrom od izuzetnog značaja.

Na samom početku ambari su posedovali manje dimenzije!

Često u govoru možemo čuti nekoliko naziva: Ambar, Čardak i Kotobanja, a postoje mišljenja kako Ambar i Kotobanja nisu isti tip objekta. Poznato je da su najlepši primeri ambara i kotobanja u Sremu građeni u 19. kao i u prvoj polovini 20. veka. Ove objekte uglavnom su gradili domaćini za svoje potrebe, ali su se kasnije pojavili i majstori koji su ih gradili po narudžbini.

Veličina ambara kao i njegova izuzetno bogata dekoracija sa inicijalima vlasnika, bili su simbol ekonomske moći domaćina. Izgradnja ambara i kotobanja nije bila jednostavna, a bio je to izuzetno naporan posao i ponekad je bilo potrebno čak dve godine da se jedan ovakav privredni objekat završi. Pojedini majstori su bili toliko cenjeni u selu da su se njihova imena po završetku izgradnje urezivala na zabatu odmah pored imena vlasnika ambara.

Pomoćni ekonomski objekti se u ambijentalnoj celini sela u Vojvodini, izdvajaju kao uspomena na nekadašnja vremena pa i svedočanstva nekadašnjeg svakodnevnog života paora u selima i na salašima.

Veliki posebno ukrašeni ambari sa ispisanim imenima vlasnika nekada su bili simbol ekonomske moći domaćina!

Krajem 18. i početkom 19. veka kukuruz se gajio kao sporedan usev i tek kasnije je počeo da se intenzivnije gaji na Bačkim, Sremskim i Banatskim njivama. Svaka zemljoradnička i paorska kuća na salašu ili u selu nekog prošlog vremena u svom prednjem i zadnjem dvorištu posedovala je ambar, čardak za skladištenje i čuvanje kukuruza, a pojedini su ih nazivali koš, kotobanja i kotarka.

 

Ovi pomoćni ekonomski objekti na samom početku bili pleteni od pruća. U kasnijem periodu građeni su od drvenih letvica od bagrema koje su postavljanje sa razmakom, kako bi bilo omogućeno konstantno strujanje vazduha. Samo su uglavnom u Sremu koji je bio pod šumama, građeni ambari od hrasta.

Do polovine 19. veka kukuruz se gajio kao sporedan usev!

U prednjem delu krova bio je formiran manji drveni trem sa ulaznim vratima, a koji je ponegde bio posebno ukrašavan cvetnim ornamentima. Na samom početku izgradnje ambara, krovovi su rađeni od trske, a tek kasnije su pokrivani crepovima. Na pojedinim mestima je građena veća nadstrešnica, koja bi sprečavala prodiranje kiše u unutrašnjost.

Ambari su uglavnom bili izdizani na stubove visine do jednog metra, a sami stubovi bili su građeni od opeke. U nekim delovima Bačke prizemni deo ambara bio je potpuno izgrađen zidom od cigala, a ispred njega je bio izgrađen obor.


 

Ovi ekonomski objekti građeni su tako da ceo dan budu izloženi suncu, a u njih se moglo skladištiti kako se tada govorilo: „do 150 meteri kukuruza u klipu“. Obaveza domaćina je bila da pre unošenja klipa kukuruza u ambar, svakako sa klipa skinu ljuštiku svile da miševi u njoj ne bi pravili legla. Nekada su se tokom jeseni brojni ambari u selima i na salašima, žuteli od uskladištenog kukuruza.

Krovovi prvih ambara bili su pokrivani sa trskom!

Ponos građevinarstva u nekim delovima Srbije, bili su čardaci i kotobanje koji su bili građeni od drveta. Zanimljivo je da su ovi objekti u pojedinim delovima Srbije građeni i korišćeni kao privremeni objekti pa čak i objekti za odmor.

 

Često su projektovani i građeni kao spratni objekti sa dve prostorije i ponekad posebno ukrašavni. Za prelepe ukrase koji su rađeni u drvetu, bili su zaduženi posebno vešti i maštoviti majstori. Ovi objekti su posedovali ostavu u prizemlju, a na spratu su bile prostorije za ručavanje i odmor.

Vlasnici ovih prelepih i vizuelno izuzetno zanimljivih objekata, bili su naravno oni najimućniji domaćini tog vremena. Čardaci su često korišćeni u vreme većih sabora i crkvenih praznika, prvenstveno za smeštaj prijatelja i gostiju, kao i zajedničko ručavanje svih prisutnih.

U pojedinim delovima Srbije čardaci su bili korišćeni za potrebe odmora!

Smatra se da je na prostorima Vojvodine čardakova rođaka zapravo kotobanja, koja je u suštini bila pravi ponos domaćina. U današnje vreme kotobanje služe za skladištenje i čuvanje žitarica (najviše kukuruza), a ispod pojedinih se nalaze čak i prostorije za kokoške i svinje.

 

Zanimljivo je saznanje da kotobanje u Sremu nisu korišćene samo za skladištenje žitarica, već su u sklopu njih bili građeni kućerci, koje su za svakodnevni život koristili mladenci. Pojedini objekti su u gornjem delu korišćeni za skladištenje kukuruza, dok su u donjem delu često formirane letnje kuhinje.

Smatra se da je rođaka ambara-čardaka zapravo kotobanja !

Modernim razvojem poljoprivrede na žalost, sve je manja potrebe za ambarima. Neki stari se ruše, dok se grade i neki novi, ali sasvim drugačijeg izgleda i funkcije za razliku od onih na koje smo navikli.

Sigurni smo da su se mnogi od vas koji sada čitaju ove redove, igrali sakrivanja u ambarima i oko njih i da su im to bili najlepši dani detinjstva, a najverovatnije i najbezbrižniji dani života. I zato zbog generacija koje dolaze, svakako moramo čuvati i sačuvati, ambare, čardake ili kotobanje, kako god ih mi zvali. Jer oni su bogato nasleđe koje su nam stari ostavili i koje trebamo čuvati, a evidentno je da ambari poseduju i izuzetno dobru perspektivu i potencijal za razvoj turizma.

Zainteresovani ste da u svom dvorištu posedujete ambar, pozovite odmah agenciju „Solis Nekretnine“ koja u svojoj ponudi ima i kuće kraj kojih i danas ponosno stoje ambari koji prkose zubu vremena.

fotografije: ljubaznošću i odobrenjem www.facebook.com/jene.visinkaslikar